Εν Άνδρω

Της Μαρίας Ψαρρού 

Εδώ και πολλά χρόνια ο πολιτισμός έπαψε να είναι αναφορά λίγων δημιουργών και υπόθεση μιας συγκριμένης κοινωνικής ομάδας. Βγήκε από τις αίθουσες συναυλιών, τα μουσεία και βιβλιοθήκες και μπήκε στην κοινωνία ως μια δραστηριότητα που αφορά όλους. Έτσι έχουμε συναυλίες σε υπαίθριους χώρους, εκθέσεις σε μικρά και μεγάλα κτίρια ή σε ανοικτούς χώρους, αναγνώσεις βιβλίων σε καφέ και συζητήσεις ή ομιλίες σε όλους τους χώρους. Η κοινωνία έμαθε να προσεγγίζει και να απολαμβάνει τα προϊόντα της τέχνης, της ιστορίας, της έκφρασης, διαφορετικά και με πολλούς τρόπους.

Συνάμα ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την ιδιαίτερη κουλτούρα ενός τόπου όπως αυτή αποτυπώνεται στην καθημερινότητα του (φαγητό, λαϊκή τέχνη, πανηγύρια, εκδηλώσεις κλπ). Το ενδιαφέρον στράφηκε λοιπόν στην αξιοποίηση και την ανάδειξη της μοναδικής κουλτούρας και παράδοσης κάθε τόπου.  

Ο πολιτισμός απέκτησε μια οικονομική δυναμική μέσω κυρίως των ταξιδιών και του τουρισμού, αλλά και της δημιουργικής βιομηχανίας. Πάρα πολλοί είναι πλέον οι άνθρωποι που επιλέγουν να επισκεφθούν έναν τόπο για να δουν και τα ξεχωριστά μνημεία του, τους σημαντικούς χώρους του, αλλά και για να ζήσουν την εμπειρία μιας μεγάλης εκδήλωσης σε ένα ανοικτό χώρο. Όλο το πολιτιστικό γίγνεσθαι έγινε κι αυτό μέρος ενός οικονομικού και παραγωγικού κύκλου. Και όλοι, τοπικές αρχές, φορείς, οργανώσεις κλπ. κατάλαβαν πως για να αξιοποιήσουν τα προϊόντα του πολιτισμού χρειάζονται πλέον ειδικές δεξιότητες και γνώσεις.

Έτσι σήμερα, οι τοπικές αρχές ενθαρρύνουν την ίδρυση πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, την οργάνωση καλλιτεχνικών ομάδων, την μελέτη προγραμμάτων, την διοργάνωση συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων, συντηρούν και αξιοποιούν μνημεία, κτήρια, τοπία, αναπτύσσουν τη δημιουργική βιομηχανία και τον πολιτιστικό τουρισμό και προωθούν  πολιτιστικές ανταλλαγές σε διεθνές επίπεδο.

Επιπλέον βοηθούν στην ίδρυση και στη λειτουργία ιδιωτικών μουσικών ιδρυμάτων (ωδείων, μουσικών σχολών, χορωδιών, ορχηστρών), δημιουργούν τοπικά φεστιβάλ και υποστηρίζουν καλλιτεχνικά σύνολα. Όλα αυτά προβάλλουν μια περιοχή, συμβάλλουν στην τουριστική της ανάπτυξη και δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας.

Δυστυχώς στην Ελλάδα της κρίσης, ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται συχνά ως πολυτέλεια και όχι ως τομέας ανάπτυξης. Λόγω δε της έλλειψης πόρων (οικονομικών κυρίως αλλά συχνά και ανθρώπινων) διαμορφώθηκε, ένα ιδιαίτερα απαιτητικό πλαίσιο λήψης αποφάσεων για την τοπική αυτοδιοίκηση, με μικρότερες και μεγαλύτερες προκλήσεις, μικρότερα και μεγαλύτερα προβλήματα, η αποτελεσματική διαχείριση των οποίων προϋποθέτει ευέλικτο και ρεαλιστικό προγραμματισμό.

Πώς μπορούμε να έχουμε αποτελέσματα;

Για να απαντήσουμε στο ανωτέρω ερώτημα είναι αναγκαίος περισσότερο από ποτέ ο προγραμματισμός. ‘Η, διαφορετικά ο πολιτιστικός προγραμματισμός. Η τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να επικεντρωθεί σε συγκεκριμένα ζητήματα: στοχευμένα πολιτιστικά γεγονότα, ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς, προώθηση της καλλιτεχνικής παιδείας, ίδρυση και λειτουργία μουσείων και χώρων πολιτισμού, σχεδιασμός προγραμμάτων πολιτιστικού τουρισμού, ανάτπυξη της δημιουργικής βιομηχανίας.

Ένα στρατηγικό σχέδιο είναι απαραίτητο να συνταχθεί για τον πολιτισμό, το οποίο θα τον ενσωματώνει στην αναπτυξιακή διαδικασία και θα παρουσιάζει πολιτικές διαχείρισης  του σε συνδυασμό με στρατηγικές και τακτικές  για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και την περιβαλλοντική διαχείριση και με απώτερο σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη μιας περιοχής.

Η αποτελεσματικότητα και η αποδοτικότητα είναι έννοιες που πρέπει να μας απασχολούν ιδίως όταν οι πόροι δεν είναι αρκετοί. Κάθε  Δήμος πρέπει να επικεντρωθεί σε τέσσερα ζητήματα: στα οικονομικά αποτελέσματα, στην κοινωνική συμμετοχή, στη διαχείριση του περιβάλλοντος και στην πολιτιστική αξία.

Σημείο εκκίνησης οφείλει να αποτελέσει η πολιτιστική χαρτογράφηση. Κάθε Δήμος οφείλει να καταγράψει τους υλικούς και τους άυλους πόρους (μνημεία, παράδοση, μουσική, έργα τέχνης, δημιουργικό ανθρώπινο δυναμικό), να διαπιστώσει πού βρίσκεται και πού μπορεί να πάει με ίδιες δυνάμεις, αν μπορεί να πάει παραπέρα μέσω συνεργασιών με τον ιδιωτικό τομέα και με την κοινωνία των πολιτών, αν μπορεί να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα, ώστε να διαχυθεί αυτή η προσπάθεια.

Με την ανάπτυξη και αξιοποίηση των υποδομών και του ανθρώπινου του δυναμικού, δύναται κάθε τόπος να αναπτύσσεται ή να αναζωογονείται. Και κάθε δημοτική αρχή εισακούοντας τις επιθυμίες και ανταποκρινόμενη στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και της περιοχής, θέτει στόχους για την παροχή υπηρεσιών προς την κοινότητα, για την  οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της περιοχής και την καθιέρωσή της ως επώνυμου (branded) προορισμού. Μέχρι πρόσφατα η ανάπτυξη πολιτιστικών υποδομών αποτελούσε το κυρίαρχο ζήτημα για κάθε τοπική κοινωνία και τοπική αρχή, με αποτέλεσμα οι πολιτιστικές υποδομές να προωθούνταν από τα αναπτυξιακά προγράμματα περιφερειακού, εθνικού ή ευρωπαϊκού χαρακτήρα.

Η στόχευση πλέον διαφοροποιείται σημαντικά καθώς  η οικονομική στενότητα διαποτίζει και τη φιλοσοφία των χρηματοδοτικών προγραμμάτων και κατ' επέκταση των πολτικών, οι οποίες στρέφονται υποχρεωτικά στην αποτελεσματική και αποδοτική αξιοποίηση των υφιστάμενων πολιτιστικών υποδομών και την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτιστικών θεσμών.

Συμπεράσματα  για την Άνδρο

Σήμερα, δεν έχουμε την πολυτέλεια να δεσμεύσουμε πόρους για την κατασκευή νέων μεγάλων υποδομών που θα μένουν αναξιοποίητες. Το ζητούμενο δεν είναι δηλαδή να επικεντρωθούμε στην κατασκευή νέων κτιρίων, καθώς υπάρχουν ήδη αρκετά ανενεργά ή υπολειτουργούντα (παλιά σχολεία, Μουστάκειο, παλιά σφαγεία, πολυχώροι κ.ά.) νέων χώρων θέασης και ακρόασης,καθώς και  των οποίων το μοντέλο λειτουργίας δεν έχει καθορισθεί σε πολλές περιπτώσεις (κλειστό και ανοικτό δημοτικό θέατρο, πολυχώρος Κορθίου κ.ά.).

Αυτό που χρειάζεται είναι να στραφούμε στο σχεδιασμό της παροχής υπηρεσιών, να δούμε πώς όλες αυτές οι υποδομές μπορούν να αξιοποιηθούν στο έπακρο, προς όφελος της κοινωνίας, της απασχόλησης και της βιώσιμης ανάπτυξης, επιτυγχάνοντας απτά και μετρήσιμα αποτελέσματα.

Σε αυτό το πλαίσιο θα μπορέσουμε όχι μόνο να συντηρήσουμε αλλά και να ολοκληρώσουμε όσες υποδομές παραμένουν ημιτελείς, να αναδείξουμε μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαιολογικούς χώρους, παραδοσιακούς οικισμούς, διατηρητέα κτίρια, μοναστήρια κ.ά.) και  άυλα  πολιτιστικά αγαθά (μύθους, έθιμα, προφορικές παραδόσεις, χορούς, δρώμενα, μουσική, τραγούδια κ.ά) –αλλά κυρίως θα δώσουμε στην κοινωνία και στην οικονομία την προοπτική που τόσο έχει ανάγκη, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη, την υποστήριξη και την ενεργοποίησή της.

Ο ολοκληρωμένος πολιτιστικός σχεδιασμός  αποτελεί σήμερα μια πολύ μεγάλη πρόκληση, ειδικά σε περιοχές όπως η Άνδρος, για την οποία ο πολιτισμός δεν μπορεί να λείπει από την τουριστική της φαρέτρα, αλλά και από την καθημερινότητα των ανθρώπων της.