Η καθημερινή ζωή στην Άνδρο στην τουρκοκρατία...
Της Φωτεινής Τζουβελέκη
Μια ιστορική περίοδος της Ανδρου η οποία είναι λιγότερο συζητημένη εξαιτίας του σκοτεινού της υποβάθρου, είναι εκείνη της Τουρκοκρατίας. Η Ανδρός τότε, ανήκε διοικητικά στο Εγιαλέτι, το οποίο ήταν επαρχία του Αρχιπελάγους, με έδρα τη Ρόδο και αργότερα την Κωνσταντινούπολη. Ακόμη, οι Οθωμανοί δεν είχαν ιδιαίτερη στρατιωτική παρουσία στο νησί. Αυτός ήταν και ο λόγος που διατηρήθηκε και η Μονή Παναχράντου, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της πίστης και της εθνικής ταυτότητας. Όμως οι Οθωμανοί δεν ήταν το μοναδικοί πρόβλημα του νησιού, καθώς πολλές φορές έπεφτε θύμα πειρατών, τόσο Αλγερινών και Μαλτέζων. Οι πειρατές αυτοί δεν επιδίωκαν μόνο τον εμπορικό πλούτο αλλά και την υψηλή αμπελοκαλλιέργεια του νησιού, που ήταν σημαντική οικονομική δραστηριότητα. (1)
Οι γυναίκες τις Ανδρου ασχολούνταν κατά την Τουρκοκρατία κυρίως με την υφαντουργία. Κατά την Τουρκοκρατία στην Άνδρο, η καθημερινότητα των γυναικών ήταν βαθιά συνδεδεμένη με τις αγροτικές εργασίες, τη φροντίδα της οικογένειας και τις θρησκευτικές παραδόσεις. Οι γυναίκες ξυπνούσαν νωρίς για να μαγειρέψουν, να ζυμώσουν ψωμί, να φροντίσουν τα παιδιά και τα ζώα, ενώ πολλές συμμετείχαν ενεργά στη συγκομιδή, στην υφαντουργία και στην παρασκευή προϊόντων για την οικογενειακή αυτάρκεια. Η κοινωνική τους ζωή περιοριζόταν κυρίως σε εκκλησιαστικές γιορτές και επισκέψεις σε συγγενείς, ενώ οι περισσότερες ήταν αναλφάβητες, με την εκπαίδευση να αποτελεί προνόμιο κυρίως των ανδρών. Ωστόσο, οι γυναίκες διαδραμάτιζαν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της γλώσσας, της πίστης και των ηθών, λειτουργώντας ως σιωπηλές φορείς της ταυτότητας και της αντίστασης του τόπου μέσα στην καθημερινότητά τους.
Τα παιδιά εκείνη την εποχή πήγαιναν σε κρυφά σχολεία, σύμφωνα με μαρτυρίες, κυρίως στις μονές. Η καθημερινότητα των παιδιών στην Άνδρο κατά την Τουρκοκρατία ήταν λιτή, σκληρή και στενά δεμένη με τη ζωή της οικογένειας και του χωριού. Από μικρή ηλικία τα παιδιά βοηθούσαν στις δουλειές του σπιτιού και στα χωράφια: τα αγόρια μάθαιναν να φροντίζουν τα ζώα, να σπέρνουν και να θερίζουν, ενώ τα κορίτσια συμμετείχαν στο ζύμωμα, στο άρμεγμα και στην υφαντουργία. Παιχνίδια υπήρχαν, αλλά ήταν απλά – με πέτρες, ξύλα, ή αυτοσχέδια αντικείμενα. Εκπαίδευση ήταν περιορισμένη και συνήθως προσφερόταν σε λίγα αγόρια από οικογένειες με δυνατότητα να πληρώσουν δασκάλους ή να τα στείλουν σε μονές όπου μάθαιναν γραφή, ανάγνωση και εκκλησιαστικά. Η θρησκεία είχε κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας τους, με τα παιδιά να μαθαίνουν προσευχές και εκκλησιαστικά άσματα ήδη από μικρή ηλικία. Παρόλο που η παιδική ηλικία είχε περιορισμένη ξεγνοιασιά, μέσα από τη συλλογικότητα και τις παραδόσεις, τα παιδιά διατηρούσαν μια αίσθηση κοινότητας και ρίζας.
Η καθημερινότητα του άντρα στην Άνδρο κατά την Τουρκοκρατία ήταν σκληρή, γεμάτη ευθύνες και άμεσα δεμένη με τη γη, τη θάλασσα και την επιβίωση της οικογένειας. Οι περισσότεροι άνδρες ήταν αγρότες ή κτηνοτρόφοι, εργάζονταν από τα χαράματα στα χωράφια ή στα βουνά, φροντίζοντας τις καλλιέργειες και τα ζώα. Πολλοί ήταν και ναυτικοί ή μικροέμποροι, ιδιαίτερα από παραθαλάσσιους οικισμούς, με ταξίδια στο Αιγαίο για εμπόριο, που συχνά διαρκούσαν μήνες. Οι άνδρες είχαν και κοινωνικές υποχρεώσεις: συμμετείχαν στις συνελεύσεις του χωριού, στη διοίκηση, στη διαχείριση φόρων και σχέσεων με την οθωμανική διοίκηση. Η εκκλησία και οι θρησκευτικές γιορτές αποτελούσαν σταθερό σημείο στην εβδομάδα τους, ενώ η τιμή και η φήμη της οικογένειας ήταν υψίστης σημασίας. Αν και η ζωή τους καθοριζόταν από τη σωματική εργασία και τις δυσκολίες, υπήρχε έντονο το πνεύμα της αντοχής, της ανδρείας και της προστασίας του σπιτιού και της πατρίδας. (2)
Η καθημερινότητα των μεγαλύτερων ανθρώπων στην Άνδρο κατά την Τουρκοκρατία ήταν πιο ήρεμη αλλά όχι λιγότερο σημαντική για την κοινότητα. Οι ηλικιωμένοι, έχοντας αποσυρθεί σε μεγάλο βαθμό από τις βαριές σωματικές εργασίες, αναλάμβαναν ρόλο συμβούλων και φρουρών των παραδόσεων. Συμμετείχαν ενεργά στα χωριάτικα συμβούλια και στη διατήρηση της κοινωνικής τάξης, ενώ ήταν υπεύθυνοι για τη μεταβίβαση της γνώσης, των ηθών και της θρησκευτικής πίστης στις νεότερες γενιές. Η μέρα τους περιλάμβανε συζητήσεις με τα μέλη της οικογένειας και των γειτόνων, συμμετοχή σε θρησκευτικές τελετές και προσευχές, καθώς και περιστασιακή επιτήρηση της γεωργικής εργασίας ή της κτηνοτροφίας. Παρά την πιο ήσυχη ζωή, οι μεγαλύτεροι απολάμβαναν μεγάλο σεβασμό και η γνώμη τους είχε βάρος σε όλες τις σημαντικές αποφάσεις της κοινότητας.
Το νησί άκμαζε στο τομέα της εκπαίδευσης, καθώς υπήρχαν πολλοί εγγράμματοι και λόγιοι, με Ανδριώτες να σπουδάζουν σε σχολεία της Κωνσταντινούπολης ή του Αγίου Όρους, φέρνοντας τη γνώση πίσω στο νησί. Μάλιστα, η γνωστή οικογένεια των Εμπειρίκων κατάγεται από την Άνδρο, με τις ρίζες της να φτάνουν ως την Τουρκοκρατία. Το Πάσχα και τα Χριστούγεννα λατρευόταν κανονικά και με λαμπρότητα, παρά την καταπίεση, ως τρόπος διατήρησης της ταυτότητας. Παρά το έντονο ορθόδοξο αίσθημα, υπήρχαν και καθολικοί, απόγονοι Βενετών οι οποίοι παρέμεναν στο νησί, κυρίως στη Χώρα.
Όμως, τα πράγματα επί Τουρκοκρατίας παρέμεναν επικίνδυνα. Κάτοικοι από τα παράλια χωριά μετακινήθηκαν σε πιο ασφαλές ορεινές περιοχές λόγω των επιδρομών. Υπήρχαν ληστές που εκμεταλλεύτηκαν την απουσία σταθερής φρουράς. Η Άνδρος συμμετείχε στην επανάσταση το 1821 με καράβια εφόδια και άντρες και γρήγορα εντάχθηκε στον αγώνα για απελευθέρωση. Το στίγμα των Τούρκων, παρέμενε και μετά την Επανάσταση, με τις Ανδριωτικες ενδυμασίες να έχουν επιρροές και από Ανατολή και από Δύση.
Βιβλιογραφία:
(1): https://androshistoria.blogspot.com/2017/05/h-1579-1821.html
Βιογραφία αρθρογράφου: Η Φωτεινή Τζουβελέκη γεννήθηκε το 2004 στη Θεσσαλονίκη και είναι φοιτήτρια Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Ασχολείται με την αρθρογραφία νησιών.
