Εν Άνδρω

Του Δημήτρη Σταυρόπουλου

(copyright “εν Άνδρω”)

Πίνακας του Ντεγκά

Αν για την δημοσιογραφία το ρεπορτάζ είναι πάθος, η έρευνα είναι μεράκι. Σ" αυτή την δουλειά, η πεμπτουσία είναι να είσαι παρών στα γεγονότα και να τροφοδοτείς την κοινή γνώμη υπεύθυνα και έγκαιρα με πληροφορίες. Από την άλλη πλευρά, η έρευνα σε υποθέσεις άγνωστες, «θολές» η ξεχασμένες, σου δίνει την ικανοποίηση ότι με τα νέα στοιχεία που ανακαλύπτεις, ξαναγράφεις την Ιστορία με τον σωστό τρόπο.

Άνδρος 1941-1944: Κατοχή. Λίγα ξέρουμε γι’ αυτή την περίοδο. Και λιγότερα έχουν γραφεί. Πολλοί από εκείνους που τα έζησαν δεν υπάρχουν πια. Υπάρχουν όμως τα δημόσια έγγραφα, κιτρινισμένα και σχισμένα, σαπίζουν από την υγρασία ανεκμετάλλευτα σε διάφορες υπηρεσίες. Θεωρούνται άχρηστα πλέον και απλώς πιάνουν χώρο. Αποτελούν ωστόσο ένα πραγματικό θησαυρό.

81 σπίτια και αρχοντικά έγιναν συντρίμμια στο νησί

Πίνακας του Τουλούζ-Λωτρέκ

Όλοι γνωρίζουμε ότι η Χώρα βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς στις 23 Σεπτεμβρίου του 1943. Κάηκαν τα αρχοντικά των Εμπειρικών στην Ρίβα και στην Πλακουρα.

Το 1946, το τότε υπουργείο Ανοικοδόμησης,(το μετέπειτα υπουργείο Δημοσίων Έργων και νυν Υποδομών και Δικτύων), έκανε την πρώτη μεταπολεμική απογράφη των καταστροφών σε όλη την χώρα. Οι μηχανικοί που πήγαν στην Άνδρο, στην αναφορά τους καταγράφουν 81 σπίτια που είχαν γίνει ένα σωρό από πέτρες. Ολοκληρωτική απώλεια δηλαδή. Στα αρχεία αναφέρονται κάποιες από τις οικογένειες στις οποίες ανήκαν. Ίσως να υπάρχουν μερικές ασάφειες ως προς τους τίτλους ιδιοκτησίας, και το γενεαλογικό δένδρο, αλλά οι κάτωθι αναφερόμενοι στα ελλιπή αρχεία, είναι οι επικεφαλής των οικογενειών που είχαν απώλειες:

·   Αντώνιος Εμπειρίκος, γιος του Λεωνίδα

·   Νικόλαος Εμπειρίκος, σύζυγος Μαρουσιούς Καΐρη και γιος του Αντωνίου

·   Κατίνα Εμπειρίκου, σύζυγος Κεχαγιά και κόρη του Νικολάου

·   Ασημίνα Εμπειρίκου, σύζυγος Γεωργίου Λούκα και κόρη του Λεονάρδου

 ·  Ειρήνη Εμπειρίκου, σύζυγος Γεωργίου Καρυστινάκη και κόρη του Λεονάρδου

·   Αντώνιος Καρυστινάκης, γιος της Ασημίνας

·   Ιωάννης Καρυστινάκης, δήμαρχος Άνδρου και γιος του Αντωνίου

·   Ματθαίος Εμπειρίκος, πλοιοκτήτης, δήμαρχος Άνδρου, ευεργέτης και γιος του Λινάρδου

·   Νικόλαος Εμπειρίκος, πλοιοκτήτης.

·   Ιωάννης Εμπειρίκος, δημοτικός σύμβουλος Άνδρου, ευεργέτης μητροπολιτικού ναού Άνδρου και γιος του Ματθαίου

·   Ευανθία Εμπειρίκου, σύζυγος Αντωνίου Κούλουθρου και κόρη του Ιωάννη

·   Νικόλαος Κούλουθρος - Εμπειρίκος, υιοθετημένος γιος του Νικολάου Μ. Εμπειρίκου, εφοπλιστής και γιος της Ευανθίας

·   Αντώνιος Κούλουθρος, εφοπλιστής και γιος του Νικολάου

·   Βασίλειος Κούλουθρος, εφοπλιστής και γιος του Νικολάου

·   Βασίλειος Εμπειρίκος, εφοπλιστής.

·   Ανδρέας Εμπειρίκος, γιος του Βασίλειου

·   Ιωάννης Κούλουθρος, εφοπλιστής και γιος της Ευανθίας

·   Κωνσταντίνος Εμπειρίκος, ευεργέτης και γιος του Λινάρδου

·   Γεώργιος Εμπειρίκος, πλοιοκτήτης, ευεργέτης και γιος του Κωνσταντίνου

·   Νικόλαος Εμπειρίκος, δημοτικός σύμβουλος Άνδρου και γιος του Κωνσταντίνου

·   Ευγενία Εμπειρίκου, ευεργέτης, σύζυγος Σταμάτη Εμπειρίκου και κόρη του Νικολάου

Το Ξενία της Άνδρου στην Πλακούρα (κατεστραμμένο πλέον κι αυτό) στην θέση των κατεστραμμένων Εμπειρικαΐικων 

Μετά την καταστροφή των αρχοντικών τους οι Εμπειρίκοι δωρίζουν τα οικόπεδα τους στην Ρίβα για να δημιουργηθεί η πλατεία του Αφανή Ναύτη που διαμόρφωσε ο Νικόλαος Γουλανδρής. Στα μέσα της δεκαετίας του ‘50 ο Καραμανλής προκειμένου να τονώσει τον τουρισμό αποφάσισε να κατασκευάσει ξενοδοχεία με το όνομα «Ξενία» σε όλη την Ελλάδα.Τον σχεδιασμό τους ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Το πρώτο που εγκαινιάστηκε ήταν αυτό της Άνδρου, σε προνομιούχο οικόπεδο της οικογένειας Εμπειρίκου, που το δώρισε γι αυτό τον σκοπό. Πήρε το όνομα «Τρίτων» και βρίσκεται εκεί που ήταν τα καμένα από τον βομβαρδισμό αρχοντικά των Εμπειρίκων στην Πλακούρα.

5 δις. δραχμές η καμένη περιουσία

Μαζί με τα κατεστραμμένα σπίτια των Εμπειρίκων της Ρίβας (αλλά και της Πλακιούρας) κάηκαν μαζί τους και μεγάλες ακίνητες περιουσίες (πίνακες των Μιρώ, Ντεγκά, Τουλούζ-Λωτρέκ κλπ).

Μετά τον βομβαρδισμό έγινε μια πρώτη ανεπίσημη καταγραφή της περιουσίας του κάθε σπιτιού. Όταν τελείωσε ο πόλεμος όμως οι ιδιοκτήτες η οι πληρεξούσιοι τους προσήλθαν στην Χωροφυλακή του νησιού και δηλώσαν λεπτομερώς τι περιείχε το κάθε σπίτι. Υπάρχει και σχετικό πρωτόκολλο, που από την Άνδρο, διαβιβάστηκε αρχικά στην ανωτέρα διοίκηση Χωροφυλακής Κυκλάδων στη Σύρο, από κει στα αρμόδια υπουργεία Ανοικοδόμησης και Ασφαλείας (νυν Προστασίας του Πολίτη) στην Αθήνα και από κει …χάνονται τα ίχνη του.

Πίνακας του Μιρώ

Οι περιγραφές σε πολύτιμα αντικείμενα, πινάκες διάσημων ζωγράφων και έργα τέχνης μαζί με την αξία του οικήματος και του οικόπεδου, ανεβάζει την συνολική αξία της παρουσίας των Εμπειρικών σε περίπου 5 δις δρχ. με τις τότε τιμές. Την επιτροπή αποτελούσαν ένας ανθυπομοίραρχος και ένας ενωμοτάρχης που συνέτασσαν τον κατάλογο, στο αστυνομικό τμήμα της Άνδρου. Στο σχετικό πρωτόκολλο-που αναζητείται γιατί δεν έχει βρεθεί πουθενά- λέγεται ότι υπάρχουν περιγραφές για κοσμήματα εκατομμυρίων, για πίνακες του Ντεγκά, του Λωτρέκ, του Μιρω και άλλων κορυφαίων καλλιτεχνών, για χρεόγραφα, για συμβόλαια, για τίτλους ιδιοκτησίας, για υποθήκες για χρήματα και νομίσματα ,για πολύτιμους λίθους και  σπάνια αντικείμενα μεγάλης αξίας από το εξωτερικό. Αυτά τα χρήματα δεν εισπράχτηκαν ποτέ από τους πληγέντες και βρίσκονται τώρα μαζί με τις υπόλοιπες ελληνικές διεκδικήσεις, από τις γερμανικές αποζημιώσεις.

Πως σώθηκαν τα αρχαία στην Άνδρο

Κυκλαδικά ειδώλια

Στις Κυκλάδες οι Γερμανοί, έκλεψαν αρχαιότητες και έκαναν αυθαίρετες ανασκαφές σε συγκεκριμένες περιοχές. Σύμφωνα με την έκθεση του υπουργείου Παιδείας του 1946, ομάδα διακεκριμένων αρχαιολόγων κατέγραψε όλες τις παράνομες πράξεις των κατακτητών εις βάρος της πολιτιστικής μας κληρονομίας. Έχουν γίνει διαρρήξεις στα μουσεία της Μυκόνου, της Σίφνου ,της Μήλου κ.λ.π. Μάλιστα το μουσείο της Μυκόνου έκλεψαν στρατιώτες των Ναζί, που υπηρετούσαν στην Άνδρο.

Τις αρχαιότητες της Άνδρου όμως δεν τις πείραξαν. Υπάρχει λόγος γι αυτό.

Στα ναυπηγεία του Κιέλου, πολλοί Ανδριώτες εφοπλιστές είχαν «κτίσει» πλοία και είχαν αφήσει πολλά εκατομμύρια μάρκα στην οικονομία της Γερμανίας.

Όμως, στα ναυπηγεία του Κίελου,  οι ανδριωτες εφοπλιστές δεν έκτιζαν η επισκεύαζαν μόνο τα πλοία τους πριν τον πόλεμο. Πληροφορίες αναφέρουν ότι είχαν και μετοχές και ήταν μέλη του διοικητικού συμβουλίου. Οι Γερμανοί λοιπόν, από σεβασμό, δεν πείραξαν τίποτε από τα αρχαία στην Άνδρο.

Πηγές:

Γενικά Αρχεία του Κράτους

 Υπουργείο Παιδείας (διεύθυνση αρχαιοτήτων και ιστορικών μνημείων)

Έκθεση Χ.Καρουζου, Ι Μηλιαδη, Γ.Ανδρουτσοπουλου, Ν. Ζαφειροπουλου Μ. Καλλιγα με θεμα «Ζημιαι  των αρχαιοτήτων εκ του Πολέμου και των στρατών Κατοχής.» Δημοσιεύτηκε το 1946

Υπουργεία Υποδομών και Δικτύων & Προστασίας του Πολίτη.

Προσοχή: Απαγορεύεται κάθε αναδημοσιύση του κειμένου χωρίς την σύμφωνη γνώμη του site "εν Άνδρω"