Tα θαμμένα αγάλματα του πολέμο...
Από την προετοιμασία απόκρυψης των επιτύμβιων γλυπτών του Μουσείου. (Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου)
Η ιστορία διδάσκει μόνο αν υπά...
Του Διαμαντή Μπασαντή Όταν είσαι μέσα στην καταιγίδα συνήθως το μόνο που κοιτάς είναι να περάσει το επόμενο κύμα. Βλέπεις τι γίνεται γύρω, αλλά δεν έχεις το χρόνο να «δεις» μακρύτερα. Δεν έχεις την απαιτούμενη «απόσταση» από τα γεγονότα τα οποία εξελίσσονται δραματικά ώστε να δεις σε βάθος χρόνου. Πορεύεσαι μέρα με τη μέρα. Αυτό έχουμε πάθει σήμερα στην Ελλάδα.
Η Άνδρος μέσα στο χρόνο (βίντε...
Του Διαμαντή Μπασαντή Η Άνδρος ταξιδεύει μέσα στον χρόνο. Ταξιδεύει μαζί μας. Ταξιδεύει γύρω μας. ταξίδεψε και χωρίς εμάς για αιώνες και θα ταξιδεύει και μετά από εμάς. Η Άνδρος ήταν πάντα ένα αέναο ταξίδι. Μια αναχώρηση και μια επιστροφή. Μια αρχή κι ένα τέλος.     
Η Ιστορία της Άνδρου, το δικό ...
Του Διαμαντή Μπασαντή Πολλοί πιστεύουν πως η Ιστορία είναι μια επιστήμη, η οποία γράφεται μόνο από ειδικούς που απλώς καταγράφουν και αποδελτιώνουν γεγονότα και τα ερμηνεύουν. Είναι όμως έτσι; Ή, μήπως η ιστορία είναι μια σειρά αφηγημάτων πάνω σε γεγονότα που κάθε αφηγητής ή ιστορικός καταθέτει με βάση τις γνώσεις του και τις αξίες της εποχής;
Αρχαία Ζαγορά - Η ζωή στην Άνδ...
Του Διαμαντή Μπασαντή Το οροπέδιο της Ζαγοράς ορθώνεται πάνω από 150 μέτρα από την θάλασσα - γενική θέα... (φωτ. Εν Άνδρω) Ήταν Παρασκευή πρωινό. Αρχές Νοεμβρίου. Καιρός φθινοπωρινός. Το ραντεβού ήταν με την καθηγήτρια Μάργκαρετ Μίλερ, εκ των επικεφαλής της αυστραλιανής αποστολής στην Άνδρο. Στόχος να γνωρίσουμε την αρχαία Ζαγορά, έναν από τους πιο σημαντικούς αρχαίους οικισμούς της γεωμετρικής περιόδου της Άνδρου και της Ελλάδος. Πάρέα με τον μικρό Οδυσσέα περπατήσαμε 40 λεπτά μέχρι την είσοδο του αρχαίου οικισμού. Ο μκρός έβλεπε το όλο γεγονός σαν μια εξερεύνηση στο άγνωστο αναλαμβάνοντας μάλιστα την πρωτοπορία στο πέτρινο μονοπάτι. Στην είσοδο του οικισμού μάς περίμενε η ενθουσιώδης κ. Μίλερ. Τα ελληνικά της καλά. Όμως της ήταν πιο εύκολο να μας περιγράψει τον οικισμό στα αγγλικά. Κάπου εκεί έχασε νομίζω το ενδιαφέρον του για την αρχαιότητα ο Οδυσσέας μιας και τα αγγλικά του δεν τον βοηθούσαν. Δεν έχασε όμως την εξερευνητική του διάθεση και τον ψάχναμε συχνά πίσω από τείχη, θάμνους, λοφίσκους. Το οροπέδιο της Ζαγοράς ορθώνεται πάνω από 150 μέτρα από την θάλασσα - γενική θέα... Όπως μας εξήγησε η ξεναγός μας η αυστραλιανή αποστολή ξεκίνησε στα χνάρια των πρώτων ελλήνων αρχαιολόγων που στη δεκαετία του 1960 άρχισαν τις ανασκαφές. Το μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον του οικισμού, σε συνδυασμό και με το ειδικό ενδιαφέρον κάποιων αρχαιολόγων της αποστολής με ελληνικές ρίζες, έκανε την Ζαγορά κέντρο της αρχαιολογικής αναφοράς τους. Αυτό σε συνδυασμό με την αδυναμία του ελληνικού κράτους να χρηματοδοτήσει νέες έρευνες άφησε τους επίμονους και εργατικούς αυστραλούς και ελληνο-αυστραλούς επιστήμονες από το Σίδνεϋ να συνεχίζουν εδώ και χρόνια μόνοι τους το σπουδαίο έργο που ανέλαβαν. Η αρχαία Ζαγορά, μας είπε η καθηγήτρια Μίλερ «είναι ο πιο σημαντικός της γεωμετρικής περιόδου (900-700 π.Χ.) στην Ελλάδα! Και μάλιστα ανάμεσα στους ελάχιστους διασωζόμενους της Μεσογείου». Λόγω της πυκνότητας των κτισμάτων που βρέθηκαν o πληθυσμός του οικισμού υπολογίζεται μεταξύ 5000-10000 κατοίκους! Αυτή η απόκλιση έχει να κάνει με το πόσοι κατοικούσαν σε κάθε σπίτι του οικισμού. Μια λεπτομέρεια που δεν είναι γνωστή γι’ αυτό και υπάρχει τόσο μεγάλη απόκλιση. Ο οικισμός άκμασε για 200 περίπου χρόνια πριν εγκαταλειφθεί ξαφνικά μέσα σε μικρό σχετικά διάστημα. Ο λόγος της εγκατάλειψης του δεν είναι γνωστός. Εικασίες υπάρχουν. Μερικές εξ αυτών λένε πως οι πηγές που τροφοδοτούσαν με νερό στέρεψαν μετά από κάποιο σεισμό. Άλλες λένε πως υπήρξε κάποιο πρόβλημα με την οικονομία που στηριζόταν σε εξορύξεις.  Ένα απόκρυφο και απάνεμο λιμανάκι κάτω από την Ζαγορά. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν πως ήταν το ένα από τα δύο που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι... Η πλήρης εγκατάλειψη του αναδείχθηκε σε μέγα αρχαιολογικό κέρδος, καθώς σταμάτησε κάθε δραστηριότητα στο μικρό οροπέδιο για 2.700 χρόνια περίπου. Κάτι πολύ σπάνιο μιας και όλοι οι οικισμοί, στα περισσότερα μέρη, συνέχισαν να κατοικούνται και να ανοικοδομούνται επί εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια. Γεγονός που τα οδήγησε στην αδιάκοπη ανακατασκευή τους και φυσικά στην απώλεια της αρχαίας δομής τους, στην καταστροφή των παλαιών κτισμάτων από την ανοικοδόμηση άλλων πάνω τους. Αντιθέτως με όλα τα άλλα μέρη η Ζαγορά δεν ξαναχτίστηκε ποτέ. Έτσι παρά την φθορά του χρόνου η δομή της αρχαίας πόλης παρέμεινε κάτω από το χώμα που την σκέπασε όπως την άφησε ο τελευταίος κάτοικος που έφυγε. Αυτό είναι κάτι πολύ σπάνιο. Από αυτή την άποψη θα μπορούσε κανείς, μας συνόψισε η καθηγήτρια Μίλερ, πως εδώ έχουμε μια πόλη που θυμίζει την Πομπηία, η οποία χάθηκε κάτω από την λάβα για να ξαναβρεθεί όπως ήταν δεκάδες αιώνες αργότερα όπως ήταν την στιγμή της καταστροφής της. Τηρουμένων, λοιπόν, των αναλογιών και των εποχών η γεωμετρική Ζαγορά για τους αρχαιολόγους (και τη γνώση μας για τους αρχαίους οικισμούς και την καθημερινότητα τους) αποτελεί ένα είδος Πομπηίας 1000 περίπου χρόνια πριν την πραγματική Πομπηία! Η καθηγήτρια Margaret Milller που μας υποδέχτηκε και με ενθουσιασμό μας ξενάγησε επί 2ώρο στον χώρο. Εδώ μας περιγράφει την είσοδο του αρχαίου οικισμού Με την ακούραστη κ. Μίλερ επισκεφτήκαμε τις ανασκαφές σε τρία διαφορετικά μέρη του οροπεδίου. Σε αρκετές περιπτώσεις οι φετινές ανασκαφές προχώρησαν πέρα από εκεί που είχαν φτάσει οι προηγούμενες αυστραλιανές αποστολές. Την αποστολή αποτελούσαν 40-50 φοιτητές και καθηγητές που εργάζονταν από πολύ νωρίς το πρωί μέχρι το μεσημέρι σκάβοντας με προσοχή και ξεθάβοντας κτίρια, κατασκευές, τοίχους και τείχη. Επισκεφτήκαμε όλα τα σημεία που ανασκάπτονταν. Πήραμε φωτογραφίες από παντού αλλά με την δέσμευση πως δεν θα δημοσιεύσουμε παρά αυτές που θα ενέκρινε η καθηγήτρια Μίλερ. Κάτι που έγινε σεβαστό μιας και οι φωτογραφίες αποτελούν μέρος των δημοσιεύσεων που θα ακολουθήσουν την αποστολή το επόμενο διάστημα. Έτσι περιοριστήκαμε στην δημοσίευση γενικών φωτογραφιών και από τον ναό που έχει ήδη δημοσιευτεί στην επιστημονική κοινότητα. Αν κάτι πρέπει να επισημάνουμε από αυτή την πρώτη μας επίσκεψη σε ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά πάρκα του νησιού μας είναι πως είναι καιρός να κάνουμε κάτι και να το αξιοποιήσουμε. Και ως πρώτη κίνηση καλό θα ήταν να το γνωρίσουμε και να μάθουμε γι’ αυτό και την σπουδαιότητα του. Ίσως με την διεθνή παρουσία στο νησί μπορεσουν μερικοί - ανεπίδεκτοι μαθήσεως - να υποψιαστούν την διεθνή αρχαιολογική αξία του οικισμού, που, μαζί με τον Στρόφιλα, μπορεί μια μέρα να αποτελέσουν την πρώτη γραμμή διεθνούς προβολής της Άνδρου.
Τοποθετώντας τη Μονή Παναχράντ...
Του Νίκου Βασιλόπουλου   Ένα κύριο καθοριστικό και εμβληματικό σημείο για την Άνδρο είναι η Μονή Παναχράντου ή του Αγ. Παντελεήμονος. Ως προς την Μονή επαναλαμβάνεται συνεχώς θρύλος περί της ιδρύσεώς της από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά. Ο Δ. Πασχάλης καταγράφει απλώς τον θρύλο χωρίς την αποκαλυπτική διάθεση που συνήθως τον διακρίνει. Ο θρύλος αυτός δημιουργήθηκε από απολεσθέν έγγραφο που αντιγράφηκε το 1856 από επίσης χαμένη περγαμηνή αγνώστου συγγραφέως, η δε πλοκή έχει ανάμιξη εποχών, βενετικών τίτλων, τουρκικών φόρων και πληροφοριών που το καθιστούν πλήρως συγκεχυμένο, αντιφατικό και εν τέλει αναξιόπιστο. Κατά την γνώμη μου η αρχική περγαμηνή έχει συνταχθεί τον 17ο αι. Ο Δ. Πολέμης είναι απολύτως σαφής, δεν δίνει καμία σημασία στον θρύλο αυτό, θεωρώντας τον καθαρή μυθοπλασία και πιστεύει ότι η Μονή εγκαθιδρύεται το έτος 1602. Η Τουρκοκρατία έχει αρχίσει το 1579 δηλαδή πριν 23 μόλις χρόνια.
Το σπίτι του Παππού μου...
Του Κωνσταντίνου Τριανταφυλλάκη Γεννήθηκα και μεγάλωσα σ’ ένα ακριτικό χωριό, στον Εβρο. Το Ασημένιο. Οι παππούδες μας ήρθαν πρόσφυγες από Πέρα, μ’ εκείνη την ανταλλαγή πληθυσμών το 1922. Οι περισσότεροι βολεύτηκαν σε  κάτι πλινθόκτιστα σπίτια γιατί νόμισαν πώς ο ξεριζωμός ήταν προσωρινός. Γιατί πίστευαν πως κάποτε θα επέστρεφαν στα σπίτια τους, στα χωράφια τους, στη γη τους, σε μια ζωή που διακόπηκε απότομα. Κάποιοι μάλιστα ούτε τα υπάρχοντά τους δεν πήραν. Τόσο βέβαιοι ήταν για την επιστροφή. Όμως, ποτέ ο ξεριζωμός δεν είναι προσωρινός. Είναι μόνιμος, ανάθεμά τον.... Εκείνα τα πλινθόκτιστα σπίτια,  άρχισαν   να τα γκρεμίζουν εκεί στις αρχές της δεκαετίας του 60. Να κτίζουν νέα, πιο άνετα και ευρύχωρα. Με πέτρες και τούβλα πλέον. Το όνειρο της επιστροφής στα πάτρια, ξεθώριαζε. Φύτρωσαν καινούργιες ρίζες, μεγάλωναν νέες γενιές, παιδιά που την προσφυγιά την άκουγαν ως μια λυπητερή ιστορία. Ως παραμύθι, ανακατεμένο με θρύλους για  τον Μαρμαρωμένο Βασιλιά και την Κόκκινη Μηλιά...
Απο το Βυζάντιο στην Απελευθέρ...
Του Σταμάτη Μ. Καμπάνη Αν αναζητήσουμε το πνευματικό και γεωγραφικό κέντρο βάρους της Άνδρου σίγουρα θα το βρούμε στο μοναστήρι της Παναχράντου. Υπάρχουν τόποι που εστιάζουν και συμπυκνώνουν το φως, τόποι ένθεοι, τόποι ανάτασης και αγιοσύνης. Ένας τέτοιος τόπος είναι και αυτός που είναι κτισμένος το μοναστήρι της Παναχράντου. Εκεί πάνω ο άνθρωπος μπορεί να διαλογιστεί, να προσευχηθεί και να φωτιστεί. Είναι βέβαιο πως εκεί θα πρέπει να υπήρχε πάντοτε εστία φωτός. Όμως η ίδρυση της μονής θα πρέπει να αναζητηθεί στον 10ο αιώνα όπου σύμφωνα με τον θρύλο ιδρύθηκε από τον Νικηφόρο Φωκά αφού αυτός είχε ανακτήσει την Κρήτη από τους Σαρακηνούς (960 μ.Χ.). Όμως δεν αποκλείεται σε αυτόν τον τόπο να βρέθηκε ο φιλόσοφος του Βυζαντίου Λέων ο Μαθηματικός ο οποίος έζησε στην Άνδρο ως μοναχός 10 χρόνια (820-830 μ. Χ.). Ίσως κάποιο μοναστήρι ή ασκητήριο να προϋπήρχε εκεί και σε αυτό το μέρος να εμπνεύστηκε και να δημιούργησε το αρμόνιο, αλλά και τον μηχανικό «μαγικό πλάτανο».
Η Άνδρος που αγαπήσαμε......
Του Διαμαντή Μπασαντή Ο κυρ-Αντώνης κατηφορίζοντας για το σπίτι (φωτ. αρχείου Εν Άνδρω 2011) Το τηλέφωνο χτύπησε. Κόντευε 11.00 το βράδυ. Το σήκωσα. Στην άλλη άκρη μια γνωστή φωνή μου είπε: «Πέθανε ο κυρ-Αντώνης ο Πολέμης». Έμεινα μετέωρος. Ένας κόμπος ανέβηκε στον λαιμό. Ένα κομμάτι ιστορίας μιας Άνδρου που αγαπήσαμε είχε φύγει…