ΜΕΡΑ ΜΝΗΜΗΣ: ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΩΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΟΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ
Γράφει η Αλεξάνδρα Σκαμαγκα
Αρχιτέκτων Μηχανικός ΕΜΠ
Χριστιανικός ναός στην Καππαδοκία
Μνήμη της Μικρασιατικής καταστροφής η 14η Σεπτεμβρίου και νομίζω πως θα άξιζε μια αναφορά σε άγνωστα στο σύνολό τους στοιχεία για την συμβολή των Μικρασιατών προσφύγων στην Ελληνική επιχειρηματικότητα και οικονομία. Αλλά και μερικές φωτογραφικές αναφορές στην εγκατάσταση Μικρασιατών στον Συνοικισμό της Χώρας στην Άνδρο.
Οι πρόσφυγες από την Μικρά Ασία κατόρθωσαν γρήγορα να μετατρέψουν την παρουσία τους σε δημιουργική άνθιση και παραγωγικότητα, αντίθετα με τα αναμενόμενα, λόγω της θέσης που βρέθηκαν: Δηλαδή παρά τον αριθμό τους, αφού η ανταλλαγή των πληθυσμών του ’23 ήταν η μεγαλύτερη που είχε υλοποιηθεί μέχρι τότε, κατόπιν συμφωνίας δύο κρατών και της πλήρους ανέχειας, λόγω της αρπαγής των περιουσιακών τους στοιχείων, που τους άφησε άπορους. Επίσης παρά την αναλογία τους με τον τότε πληθυσμό της χώρας, που αριθμούσε 5,5 εκατομμύρια, ενώ οι ομοεθνείς που ήρθαν ως πρόσφυγες, παρά το μέγεθος της καταστροφής και των απωλειών που υπέστησαν κατά εκατομμύρια, από τις σφαγές και τους καταναγκαστικούς εκτουρκισμούς, αριθμούσαν περίπου 1,5 εκατομμύριο.
Χριστιανικός ναός Αγίου Ιωάννη Αραβησσού - Καππαδοκία
Η οικονομική και πολιτιστική συνεισφορά τους που ακολούθησε τις επόμενες δεκαετίες, ορίζεται κυρίως από τρεις συντελεστές:
1. Πρώτος ήταν ο αριθμός τους: 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι σε μια χώρα με πληθυσμό τότε 5,5 εκατομμυρίων, σύμφωνα με σχετικές απογραφές. Οι βίαια στερημένοι των περιουσιών τους πρόσφυγες αποτέλεσαν το βασικό εργατικό δυναμικό σε τομείς όπως οι κατασκευές, η γεωργία, η βιομηχανία, η βιοτεχνία, το εμπόριο και η ναυτιλία.
Χάρτης μετανάστευσης Μικρασιατών στην Άνδρο το 1928. Το 1928 δημιουργήθηκε συνοικισμός για τη στέγαση των προσφύγων κοντά στη Χώρα της Άνδρου.
Λόγω των αναγκών τους για εγκατάσταση κι επαγγελματική απασχόληση, η κυβέρνηση Βενιζέλου προχώρησε σε αναδιανομή των Οθωμανικών γαιών, σε πρόσφυγες και γηγενείς κι εφάρμοσε σχέδιο αγροτικής ανασυγκρότησης, με προγράμματα εκπαίδευσης γεωργών. Ως αποτέλεσμα, εγκαταλειμμένες περιοχές κι ανεκμετάλλευτες γαίες καλλιεργήθηκαν και μεταβλήθηκαν σε εύφορη γη. Ο αγροτικός παραγωγικός συντελεστής της χώρας μεταμορφώθηκε μέχρι το 1931, οπότε η αγροτική παραγωγή της Ελλάδας σχεδόν διπλασιάστηκε. Μέχρι δε τα μέσα της δεκαετίας του ’50, λόγω αυτής της αγροτικής πολιτικής η Ελλάδα κατόρθωσε για πρώτη και τελευταία φορά στη σύγχρονη ιστορία της, να είναι αυτάρκης σε σιτηρά!
2. Δεύτερος συντελεστής ήταν η τεχνογνωσία τους. Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας ζούσαν αρμονικά με πολλές εθνικότητες και διέπρεπαν στο εμπόριο, ακόμα και με την εξασφάλιση ειδικών προνομίων, δημιουργώντας έτσι τεράστιες περιουσίες. Στη νοοτροπία ήταν κοσμοπολίτες, ανοιχτόμυαλοι, δημιουργικοί κι εγγράμματοι, ακόμα και οι γυναικείοι πληθυσμοί, στους οποίους δεν ίσχυαν τόσες φυλετικές διακρίσεις, όσες στους γηγενής. Με τις γνώσεις και την εμπειρία τους, εισήγαγαν ή και μεγάλωσαν κλάδους όπως η υφαντουργία, η εριουργία, η ταπητουργία, η βυρσοδεψία, η αλευροβιομηχανία, η καπνοβιομηχανία και η σηροτροφία (καλλιέργεια και παραγωγή μεταξιού), η τεχνογνωσία της οποίας ήταν άγνωστη στον ελλαδικό χώρο μέχρι τότε.
Χώρα Άνδρου, προπολεμική φωτογραφία του Συνοικισμού.
Μερικοί από αυτούς αναδείχθηκαν σε προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας, όπως οι εθνικοί μας ευεργέτες, Αριστοτέλης Ωνάσης, Ελευθέριος Μουζάκης, Πρόδρομος Μποδοσάκης, Ανδρέας Συγγρός, Βασίλειος Σικιαρίδης, Αδελφοί Σισμανόγλου, Μηνάς & Λάζαρος Ευφραίμογλου κ.α. Άλλοι διέπρεψαν στα γράμματα τις επιστήμες και τις τέχνες, όπως οι Κάρολος Κουν, Φώτης Κόντογλου, Γιώργος Σεφέρης, Θανάσης Απάρτης, Μανώλης Ανδρόνικος, ο Κορνήλιος Καστοριάδης κ.α. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τις επόμενες δεκαετίες, οι γυναίκες που διακρίθηκαν στα γράμματα και τις τέχνες ήταν Μικρασιάτισσες, όπως η Μαρία Ιορδανίδου, η Διδώ Σωτηρίου, η Έλλη Παπά, η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, η Έλλη Σουγιουλτζόγλου (Nelly’s) κ.α.
Προπολεμική φωτογραφία του Συνοικισμού στη Χώρα της Άνδρου. Τα σπίτια του Συνοικισμού - όπως φαίνεται - ήταν μικρά με κεραμοσκεπή.
Άλλοι άλλαξαν στον τομέα τους τους τον ρου της ιστορίας, όπως ο Σερ Αλέξανδρος Ισηγόνης, ο σμυρνιός μηχανικός του απονεμήθηκε ο τίτλος του «σερ», από την Βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου, Ελισάβετ, για την δημιουργία του πασίγνωστου Mini Cooper και τον πρωτοπόρο σχεδιασμό του κινητήρα του, τον οποίο μάλιστα είχε τοποθέτησε μπροστά, εξασφαλίζοντας χώρο στο πίσω μέρος για αυτό που όλοι εμείς σήμερα θεωρούμε αυτονόητο: το πορτ-μπαγκάζ. Οι Ισηγόνηδες ήταν βιομήχανοι της Σμύρνης, με εργοστάσια που παρήγαγαν παντός είδους μηχανές, όπως για παράδειγμα ατμομηχανές αλευροβιομηχανιών.
Φωτογραφία Νειμποριού και Συνοικισμού
3. Τρίτος συντελεστής ήταν το κεφάλαιο. Κάποιοι από τους μεγάλους επιχειρηματίες, εφοπλιστές και βιομηχάνους που ήρθαν στην Ελλάδα, κυρίως όσοι πρόλαβαν να μεταφέρουν περιουσίες ή επιχειρήσεις, αναμόρφωσαν τομείς που δραστηριοποιήθηκαν, θέτοντας τα θεμέλια για καινοτομίες που άλλαξαν την ελληνική ή και την παγκόσμια ιστορία. Ενδεικτικά αναφέρονται οι γνωστές επιχειρήσεις: Κλωσταί Πεταλούδα, Ολυμπιακή Αεροπορία, Ελληνική Εριουργία, Μπισκότα Παπαδοπούλου, Εριουργία Τρία Άλφα, Μύλοι Αγίου Γεωργίου, Ελληνικά Υφαντήρια, ΠΥΡΚΑΛ, ΒΟΤΡΥΣ, ΛΑΡΚΟ, Τράπεζα Εργασίας, Λιγνιτωρυχεία Πτολεμαΐδας, Ελληνική Εταιρία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων κ.α.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Πληροφορίες και στοιχεία αντλήθηκαν από δημοσίευμα για το Ανοιχτό Συνέδριο: «100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή», που οργάνωσε στις 26/09/2022, το Κέντρο Μικρασιατικού Πολιτισμού & Ανάδειξης Σύγχρονης Ιστορίας Δήμου Καισαριανής και από μια περιήγηση, το 2024 στ’ απομεινάρια αυτού του μεγάλου ελληνισμού. Πληροφορίες και φωτογραφίες από την Άνδρο αντλήθηκαν από διάσπαρτες αναφορές στο διαδίκτυο (androshistoria.blogspot.com, Enandro.gr κλπ).
