Η «μηχανή του χρόνου» του «εν Άνδρω» γυρίζει πίσω περίπου 70-80 χρόνια! Εποχή με πολλές δυσκολίες, που τις βλέπουμε σήμερα με μια περίεργη νοσταλγική ματιά. Ίσως γιατί έχουν αμβλυνθεί με τα χρόνια οι δυσκολίες κι έχει μείνει μόνο η εικόνα που δεν έχει τον πόνο και τον κόπο της καθημερινότητας. Άλλοι άνθρωποι, άλλη νοοτροπία, άλλες συνήθειες, άλλες ανάγκες επιβίωσης. Όλοι χρειαζόντουσαν και νοιαζόντουσαν για όλους! Στο χωριό Αηδόνια, οι γυναίκες όλες μαζί βοηθούν η μια την άλλη στη καθημερινή καθαριότητα, πλένοντας τα βαριά ρούχα στην βρύση, εξιστορώντας και τα νέα της περιοχής. Κάτι δηλαδή σαν τον σημερινό πρωινό καφέ… Την ίδια ώρα λίγο πιο κάτω στο αλώνι οι άνδρες καταπιάνονταν με τις πιο βαριές εργασίες για να εξασφαλίσουν τον επιούσιο. Αλώνισμα κάτω από τον καυτό ήλιο του καλοκαιριού. Άλλη ανδριώτικη κοινωνία, με ανθρώπους πιο απλούς, με λιγότερες ανάγκες, λιγότερες δυνατότητες και πολλές δυσκολίες. Ίσως όμως εξίσου ευτυχισμένους. Γιατί η ευτυχία υπάρχει κυρίως μέσα μας… Κ.Ρ.

Της Γκέλης Μανούσου Ιστορία Στο κέντρο του γραφικού χωριού Αποίκια, δεσπόζει ένα από τα ιστορικά πλέον ξενοδοχεία της Άνδρου το ξενοδοχείο Πηγή Σάριζα (www.sariza–spring-hotel.gr ), το οποίο ξεκινήσε τη λειτουργία του τον Ιούνιο του 1989 με τον Νικόλαο Μανούσο, με καταγωγή από τη Μεσσαριά της Άνδρου.

  Ένα εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό που αποτυπώνει την εικόνα της Άνδρου τους δυο προηγούμενους αιώνες βρήκαμε στο ίντερνετ! Πρόκειται για παλιές ξεθωριασμένες φωτογραφίες στα τέλη του 19ου και κατά τον 20ου αιώνα που δείχνουν κυρίως εικόνες της Χώρας και του Μπατσίου. 

(Λάβαμε και δημοσιεύουμε ανακοίνωση της Εφορίας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων για έναν από τους παλαιότερους και καλά σωζώμενους  ναούς της Άνδρου, τον Ταξιάρχη της Μεσαριάς. Ο ναός εντάχθηκε σε πρόγραμμα συντήρησης του Γ' ΚΠΣ το 2003. Έχει προχωρήσει η συντήρηση και ανοίγει πιλοτικά για επισκέψεις στο κοινό κάθε Κυριακή. Η διαδρομή του και η ιστορία του όπως θα δείτε είναι λίαν σημαντική - Εν Άνδρω).

Μια περιοδική έκθεση τοπικής ιστορίας - Λέσχη Ανδρίων «Σωματείον ανεγνωρισμένον. Προοδευτικόν–Φιλολογικόν–Κοινωνικόν»

 Είναι το σήμα κατατεθέν της Άνδρου. Άπειρες είναι οι σκηνές φιλμ, φωτογραφιών, βίντεο, που αποτύπωσαν και αποτυπώνουν τον φάρο Τουρλίτη της Χώρας Άνδρου εδώ και 25 χρόνια. Όμως πριν το 1994 ο φάρος, που είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα φαρικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, δεν... υπήρχε! Είχε καταστραφεί από γερμανικούς βομβαρδισμούς το 1943... Ο φάρος - ξεχωριστός λόγω του ότι είναι από τους λίγους διεθνώς μέσα στη θάλασσα - κατασκευάστηκε στην περίοδο της μεγάλης ακμής της Άνδρου, στα τέλη του 19ου αιώνα. Κτίστηκε το 1887 όταν η Άνδρος μεσουρανούσε και πρωτοπορούσε στη ναυτιλία και πέρναγε πρώτη από τα ιστιοφόρα στα ατμόπλοια. Όμως πριν το 1994 στη θέση του υπήρχε επί δεκαετίες ένα φανάρι ως φάρος!!! Κι αυτό γιατί ο κανονικός φάρος καταστράφηκε το 1943 από γερμανικούς βομβαρδισμούς... 

Από την ομιλία του Ν. Βασιλόπουλου (φωτ. Εν Άνδρω) Σώζεται και αποκαθίσταται ένα από τα πιο όμορφα νεώτερα μνημεία της Άνδρου: ο πύργος του Ιωάννη Αθηναίου στις Στραπουριές. Ο πύργος κτίστηκε στις Στραπουριές στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα από τον πλούσιο επιχειρηματία της ζαχαροπλαστικής Ιωάννη Αθηναίο. Είναι περίπου 800 τετραγωνικά κι είναι κτισμένος σε στιλ «αρτ νουβώ». Για δεκαετίες υπήρξε σημείο αναφοράς της Άνδρου. Από την προβολή διαφανειών του Πύργου (φωτ. Εν Άνδρω). Όλα ξεκίνησαν από τον ανδριώτη Ιωάννη Αθηναίο. Ο Αθηναίος γεννήθηκε στα Λάμυρα γύρω στο 1870. Μεγάλωσε στις Στραπουριές. Πήγε δημοτικό στο σχολείο των Λαμύρων κι έφυγε μικρός για την Αλεξάνδρεια. Εκεί σπούδασε ζαχαροπλαστική κι έγινε ένας από τους πιο φημισμένους ζαχαροπλάστες στο «Παρίσι της Ανατολής» όπως αποκαλείτο τότε αυτή η σπουδαία πολυεθνική πόλη. Επέστρεψε στην Άνδρο και έχτισε στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα στο πατρικό κτήμα στις Στραπουριές έναν εντυπωσιακό πύργο που φέρει το όνομα με πυργίσκους, φεγγίτες, οικόσημα σε ένα κτήμα 5 στρεμμάτων που ξεκινά σχεδόν από τον δρόμο. Διαφάνεια με το μονόγραμμα του Ιωάννη Αθηναίου στον πύργο (φωτ. Εν Άνδρω). Ο πύργος περιβάλλεται από εντυπωσιακό κήπο. Όπως γράφει η ελληνογαλλίδα Δάφνη Touchais ο πύργος αυτός θα βρισκόταν στο στοιχείο του αν ήταν στην Γαλλική Ριβιέρα ή στο Καρτιέ Γκρεκ της Αλεξάνδρειας των αρχών του 20ου αιώνα. Όμως το παράξενο είναι πως η μεγαλοπρεπή βίλα βρίσκεται στο μέσο ενός αγροτικού χωριού της Άνδρου, τις Στραπουριές. Το κοινό της χτεσινής ομιλίας (φωτ. Εν Άνδρω).  Ο πύργος έχει εγκαταλειφθεί πάρα πολλές δεκαετίες και οι προτελευταίοι ιδιοκτήτες του αδιαφόρησαν εντελώς σε σημείο να επιταχυνθεί η κατάρρευση. Αν είχε απομείνει μερικά ακόμα χρόνια έτσι, παρά την εντυπωσιακή κατασκευή και αντοχή του στον χρόνο, θα κατέρρεε ολοσχερώς. Από το «θαύμα» της κατασκευής στο «θαύμα» της διάσωσης Στο σημείο αυτό έγινε ένα μικρό «θαύμα», αντίστοιχο με το «θαύμα» της κατασκευής του. Ο Θοδωρής Γιαννούσης με καταγωγή από την σημαντική οικογένεια Καρυστινάκη της Άνδρου, του οποίου ο παππούς υπήρξε δήμαρχος στη Χώρα, αποφάσισε και αγόρασε την έπαυλη Αθηναίου στις Στραπουριές και να την διασώσει!!! Διαφάνεια με φωτογραφία του Πύργου το 1913 (φωτ. Εν Άνδρω). Ήταν η ΕΙΔΗΣΗ της βραδιάς. Και προέκυψε μετά το τέλος της ομιλίας. Είχαμε πάει να ακούσουμε μερικές πληροφορίες για να τις γράψουμε ώστε να μάθουν οι Ανδριώτες για ένα κομμάτι της κληρονομιάς τους που κατέρρεε όπως αρκετά άλλα. Μετά το τέλος της σύντομης πληροφοριακής ομιλίας του Ν. Βασιλόπουλου μια μελαγχολική αίσθηση απώλειας και μια γλυκόπικρη γεύση ενός παρελθόντος μεγαλείου. Και ξαφνικά οι 5-6 που είχαμε μείνει τελευταίοι μαθαίναμε πως η ιστορία της βίλας Αθηναίου δεν τέλειωνε εδώ, αλλά άρχιζε και πάλι… Όλα αυτά χάρη στον Θοδωρή Γιαννούση που στη μνήμη του παππού του ξεκινά ένα εγχείρημα που χρειάζεται πολλά χρήματα, αλλά και πιο πολύ μεράκι. Αυτό το τελευταίο μάλιστα το χρειάζεται σε… μεγάλες ποσότητες! Κάτι που όπως καταλάβαμε ο ίδιος ξέρει πολύ καλά.  Ο Ιωάννης Αθηναίος (με λευκό κουστούμι) με φίλους του στην αυλή της βίλας του (φωτ. αρχείου Β. Παλαιοκρασσά).  Χαρακτηριστικός ήταν ο τρόπος με τον οποίο αυτοσυστήθηκε ο ίδιος ο Θοδωρής Γιαννούσης χτες το βράδυ στους τελευταίους που είχαμε μείνει μετά την παρουσίαση της έπαυλης από τον αρχιτέκτονα Ν. Βασιλόπουλο. Ένας ψηλός ευγενικός κύριος ντυμένος απλά σπορ πλησίασε την Μ. Δανιόλου την ώρα που μιλούσαμε και είπε: Καλησπέρα. Λέγομαι Θοδωρής Γιαννούσης. Είμαι ο «τρελός» που αγόρασε την βίλα του Αθηναίου στις Στραπουριές. Σκοπεύω να την διασώσω! Κάτι που απαιτεί πολλά χρήματα. Δηλαδή, είναι μια «τρέλα»… Τον κοιτάξαμε έκπληκτοι. Ρωτήσαμε το όνομα του. Την ιδιότητα του. Και μετά το πώς και γιατί αυτής της σπουδαίας «τρέλας». Από τις απαντήσεις του ξεχωρίζουμε το γιατί που ενδιαφέρει περισσότερο: Ο παππούς μου ο Καρυστινάκης υπήρξε στις αρχές του 20ου αιώνα δήμαρχος Άνδρου. Στη μνήμη του μιας και η βίλα κτίστηκε περίπου την ίδια εποχή αποφάσισα να την αγοράσω και να την διασώσω. Για να συντηρηθεί θα την μετατρέψω σε ένα «μπουτίκ» ξενοδοχείο. Προς το παρόν είμαστε στα σχέδια και σε συζητήσεις με την Εφορία Νεωτέρων Μνημείων μιας και ο πύργος έχει χαρακτηριστεί νεότερο μνημείο… Συζητήσαμε αρκετή ώρα. Ανταλλάξαμε τηλέφωνα. Και συμφωνήσαμε μόλις προχωρήσει να το παρουσιάσουμε στο Εν Άνδρω… «ΕΝ ΑΝΔΡΩ»   Λεπτομέρεια του πύργου από την προβολή διαφανειών (φωτ. Εν Άνδρω). Άρωμα Αλεξάνδρειας: Ο Πύργος του Αθηναίου στις Στραπουργιές Όποιος τον πρωτοαντικρίζει, έτσι όπως ξεπροβάλλει αιφνίδια στη στροφή του λιθόστρωτου δρόμου, κοντοστέκεται και τον χαζεύει. Ο κήπος είναι σαν μια μικρή ζούγκλα που ξεχειλίζει πάνω απ'ο τον μαντρότοιχο και μέσα από τις περίτεχνες σιδεριές της καγκελόπορτας. Πίσω απ'τον τεράστιο κάκτο, ανάμεσα στο φοίνικα και στην αρχοντική αροκάρια, ξεπροβάλλουν υψίκορμα παράθυρα με περίτεχνα διακοσμητικά στολίδια, μια μεγάλη τζαμαρία με μονόγραμμα και τοξωτή  στέψη,  αρχοντικές γλάστρες με αθάνατους κι ένας απόκοσμος πυραμιδοειδής πυργίσκος... Σίγουρα αυτός ο πύργος θα βρισκόταν εντελώς στο στοιχείο του στη Γαλλική Ριβιέρα ή στο Καρτιέ Γκρέκ  της  Αλεξάνδρειας των αρχών του 20ου αιώνα. -  Τι γυρεύει λοιπόν αυτή η μεγαλόπρεπη βίλα εδώ, στη μέση του ταπεινού ορεινού χωριού των Στραπουργιών  και  γιατί  είναι έτσι εγκαταλελειμμένη;  -  Ποιος την έχτισε και γιατί σε τοποθεσία που να την αναδεικνύει τόσο λίγο; Η Βιβή Παλαικρασσά έκανε μια λεπτομερή αναφοράς στην ιστορία της ζαχαροπλαστικής στην Άνδρο με αφορμή την αναφορά στον πύργο Αθηναίου και η Μάρω Δανιόλου ανέφερε τους ζαχαροπλάστες της Άνδρου σήμερα (φωτ. Εν Άνδρω). Γιατί πράγματι, παρ' όλες τις μεγαλοπρεπείς διαστάσεις και την εντυπωσιακή εξωτερική διακόσμηση, ωστόσο το κτήριο είναι χτισμένο σε μια πτυχή του βουνού και φαίνεται από μακρυά από πολύ λίγα σημεία. Πρέπει κανείς να φτάσει σχεδόν μπροστά του για να το δει. Κι όμως, φαίνεται ότι είναι χτισμένο  με  πολύ  φροντίδα  και παρ' όλες τις επιθέσεις του χρόνου, δεν έχει χάσει τίποτα απ'την επιβλητικότητά του. Αν μη τι άλλο, η γοητεία του είναι ακόμα μεγαλύτερη τώρα που μοιάζει με παραμυθένιο πύργο. Δάφνη Touchais από το blog Historica   Από την προβολή διαφανειών. Ζαχαροπλαστείο αρχές 20ου αιώνα στην πλατεία Καΐρη πριν γκρεμιστούν τα κτίρια και κτισθεί το αρχαιολογικό μουσείο (φωτ. Εν Άνδρω). Ζαχαροπλάστες της Άνδρου Οι 22 Ζαχαροπλάστες της Άνδρου οι οποίοι τιμήθηκαν με Δίπλωμα Ηθικής Αμοιβής από τον Εξωραϊστικό Σύλλογο Στραπουργιών-Λαμύρων - Μεσαθουρίου-Υψηλού Άνδρου "Ο ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ" στην εκδήλωση της 20ης Οκτωβρίου 2018 στο Δημοτικό Σχολείο Λαμύρων, είναι οι παρακάτω: Αντώνιος Αμωράτης Ιωάννης Γαλανός Νικόλαος Γαλανός Αδαμάντιος Ζαΐρης Λεωνίδας Ζαΐρης "Ανθός Γαυρίου" Ζαννάκη Ευάγγελος Καλαδάμης Αυγουστίνος Καλλιβρούσης Δημήτριος Καλλιβρούσης Δημήτριος Κανάκης Αντώνιος Κανάκης Από τις διαφάνειες: το ζαχαροπλαστείο Δ. Κ. Λάσκαρη, παππού του Δημήτρη Λάσκαρη (φωτ. Εν Άνδρω).  Δημήτριος Λάσκαρης Γεώργιος Λυγίζος Ευάγγελος Λυγίζος Ιωάννης Μπακέλας Κων/νος Τζιώτης Αντώνιος Τζιώτης Ισαάκ Τσομετσόγλου Ιωάννης Φυρίος Φραγκίσκος Φυρίος Αντώνιος Χαλάς Νικόλαος Χαλάς Το δίπλωμα απονεμήθηκε στον καθένα ξεχωριστά για τη συμβολή του, στη διατήρηση της παραδοσιακής Ζαχαροπλαστικής στην Άνδρο.  

  Το ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ στην Ραφήνα (φωτ. αρχείου Α. Λαζαρή). Η είδηση: Την Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου 2019 και ώρα 13:00 ο Οργανισμός Λιμένος Ραφήνας θα τελέσει επιμνημόσυνη δέηση στο πάρκο Κυρήνειας γι’ αυτούς που χάθηκαν στο ναυάγιο της «Χρυσής Αυγής». Τα περί την είδηση: Η ευγενική διευθύνουσα σύμβουλος του Οργανισμού Λιμένος Ραφήνας Κατερίνα Αδαμόπουλου διοργανώνει επιμνημόσυνη δέηση για τα 36 χρόνια από το ναυάγιο του ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ που βύθισε την Άνδρο στα μαύρα. Το μνημόσυνο είναι η δεύτερη φορά που γίνεται στην Ραφήνα. Η πρώτη ήταν πέρσι πάλι από την κ. Αδαμοπούλου.

Του Διαμαντή Μπασαντή Η Λέσχη Ανδρίων το 2006 στο ισόγειο του νεοκλασικού Καμπάνη (φωτ. Εν Άνδρω). Την Λέσχη Ανδρίων την ξέραμε επί δεκαετίες στην αρχή του πεζόδρομου της Χώρας. Στο παλιό αρχοντικό Καμπάνη. Ήταν όλο το ισόγειο εντευκτήριο μιας Λέσχης που τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα στο εσωτερικό του έδειχνε παμπάλαιο και μισοξεχασμένο σαν μια μνήμη από τον μεσοπόλεμο. Το 2011 η Λέσχη έφυγε από το παλιό αρχοντικό του Καμπάνη που είχε στεγαστεί το 1925. Έγραψε σε αυτό το παλιό αρχοντικό κτίριο επί 86 χρόνια μια ιστορία ανόδου και πτώσης. Από το 2012 μέχρι σήμερα στεγάστηκε στο άλλο εμβληματικό κτίριο της Χώρας, το αρχοντικό κτίριο του Εμπειρίκου, στην ΕΟΧΑ. Σήμερα με αναφορά το νέο κτίριο και μια νέα διοίκηση επιχειρεί μια επανεκκίνηση. Η Λέσχη Ανδρίων το 2018 στον δεξί μέρος του ισογείου του νεοκλασικού κτιρίου Εμπειρίκου (φωτ. Εν Άνδρω). Η Λέσχη όμως προϋπήρξε και πριν από το κτίριο Καμπάνη. Με διάφορες μορφές και σε διάφορες εστίες στο κέντρο της Χώρας. Ξεκίνησε κάτι σαν κλάμπ με την εμφάνιση της αστικής τάξης στην Χώρα λόγω της ανερχόμενης ανδριώτικης ναυτιλίας και των πρώτων σχέσεων της ναυτικής Άνδρου με τα λονδρέζικα κλάμπ: «Κλασική περίπτωση σε ολόκληρη αυτή την περίοδο της αστικής ανόδου (1880-1920) και αστικής μετεξέλιξης (1920-1940) η ίδρυση και η δράση της η Λέσχης Ανδρίων. Η Λέσχη Ανδρίων υπήρξε ένα από τα παλαιότερα αστικά κλαμπ της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1884 σε μια εποχή που η αστική κοινωνία της Άνδρου αναπτυσσόταν ταχύτατα και αποκτούσε αυτοσυνείδηση. Το 1925, μια εποχή κοινωνικά κρίσιμη, η Λέσχη Ανδριών στεγάστηκε στο νεοκλασικό κτίριο της οικογένειας Καμπάνη στη Χώρα. Το κτίριο αυτό έδωσε νέα ώθηση στη Λέσχη και μέχρι το 1940 απετέλεσε επίκεντρο σημαντικών πολιτιστικών εκδηλώσεων (θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, χοροεσπερίδες κλπ), όπως μαρτυρούν πλήθος προγραμμάτων που διασώθηκαν από το αρχείο του τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη.» (Δ. Μπασαντής, Gutenberg 2015, «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο», Μέρος Β΄). Αφίσα παράστασης της Λέσχης του 1934. Αρχείο τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη (φωτ. Εν Άνδρω). Παρουσιάζουμε σε αυτό το μικρό μελέτημα μερικά από αυτά που ερευνήσαμε και φωτογραφίσαμε με την βοήθεια του αείμνηστου φίλου Αντώνη Πολέμη το 2011. Τα είχε διασώσει ο ίδιος και τα είχε δωρίσει στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη εξηγώντας μας με πάθος πως είχαν αξία. Και είχε απόλυτα δίκιο: ήταν τα τεκμήρια της αστικής κοινωνικής ζωής που πλέον έχει εκλείψει από το νησί. Εξετάζοντας τα, λοιπόν, καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως:   «Το πλήθος των παραστάσεων και των εκδηλώσεων της Λέσχης στην δεκαετία του 1930 την εδραίωσε στο κέντρο της κοινωνικής ζωής της Χώρας. Από τις αφίσες και τα προγράμματα του τυπογραφείου Καραουλάνη αποκαλύπτεται η ύπαρξη ενός τακτικού και μεγάλου ακροατήριου που παρακολουθούσε τις εκδηλώσεις της. Γεγονός που φανερώνει πως ο αστικός πολιτισμός στην Άνδρο έχει πλέον επεκταθεί πέρα από τα αρχικά κοινωνικά όρια της Χώρας.» (Δ. Μπασαντής, Gutenberg 2015, «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο», Μέρος Β΄). Ο Αντώνης Πολέμης το 2011 στο αρχείο Καραουλάνη-Πολέμη της Καΐρείου Βιβλιοθήκης μπροστά στο κάδρο της εφημερίδας "Η Φωνή της Άνδρου" της Β' περιόδου που εξέδωσε το τυπογραφείο Κραουλάνη το 1946 (φωτ. Εν Άνδρω). Όσο υπήρχε αυτό το αστικό ακροατήριο στην Χώρα που συμπαρέσυρε σε μια πολιτιστική άνοδο και το υπόλοιπο νησί η Λέσχη άκμαζε. Και το ακροατήριο αυτό υπήρχε μέχρι την δεκαετία του 1940. Σε αυτό το ακροατήριο και σε αυτή την δραστήρια Λέσχη βρήκε καταφύγιο προπολεμικά όταν είχε εξοριστεί κάποια εποχή στην Άνδρο ο μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου. Αφηγούντο κάποιοι παλαιότεροι πως εκεί άκουγε τα νέα σε ένα από τα πρώτα και ελάχιστα ραδιόφωνα που υπήρχαν στην Άνδρο εκείνη την μακρινή εποχή. Αφίσα παράστασης της Λέσχης του 1935. Αρχείο τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη (φωτ. Εν Άνδρω). Μεταπολεμικά η Λέσχη ακολούθησε την πορεία της αστικής Άνδρου η οποία έφθινε. Πάντως και στην δεκαετία του 1950 που υπήρχε αστική ζωή στο νησί και έβγαιναν και εφημερίδες (εβδομαδιαίες, μηνιαίες κλπ) υπάρχουν καταγεγραμμένες πολιτιστικές και θεατρικές εκδηλώσεις της Λέσχης. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα Ανδριακά Νέα (1954) και Ανδριακή Επιθεώρησις (1957). Αυτή την μάλλον περιορισμένη, σε σχέση με το προπολεμικό λαμπρό παρελθόν, αστική ζωή καταγράφει και ο Ναυτικός Όμιλος Άνδρου με την ίδρυση του το 1957. Όμως ήδη από την δεκαετία του 1960 ο σημαντικός ανδριώτης ιστορικός Δημήτρης Πολέμης στο βιβλίο του «Η Ιστορία της Άνδρου» καταγράφει την πτώση της κοινωνικής ζωής με την εγκατάλειψη της Χώρας από τις ναυτικές και τις αστικές οικογένειες. Οι οποίες και συγκροτούσαν τον πυρήνα της Λέσχης. Η Άνδρος γίνεται πλέον γι’ αυτές κυρίως τόπος παραθερισμού. Καδραρισμένα προγράμματα από τον Αντώνη Πολέμη εκδηλώσεων της Λέσχης και άλλων φορέων στο αρχείο Καραουλάνη-Πολέμη της Καΐρείου Βιβλιοθήκης των δεκαετιών 1930 και 1950. Απεικονίζουν μια έντονη αστική κοινωνική ζωή στην οποία η Λέσχη Ανδρίων πρωταγωνιστούσε εκείνες τις εποχές (φωτ. Εν Άνδρω). Οι δεκαετίες του 1970 και του 1980 ήταν εποχές μεγάλων αλλαγών. Μια από αυτές (γράψαμε χθες) ήταν στην αρχή της δεκαετίας του 1980 η καθιέρωση των αυθημερόν δρομολογίων Ραφήνας - Άνδρου και των πρώτων τοπικών δρομολογίων που αρχίζουν να καθιερώνουν μια διαφορετική Άνδρο, την τουριστική Άνδρο. Το φιλμ «Κορίτσια στον Ήλιο» αναδεικνύει την Άνδρο σε τουριστικό προορισμό. Η αστική τάξη δεν υπάρχει πια η τουριστική τάξη αρχίζει να μπαίνει στη ζωή της Δυτικής Άνδρου με επίκεντρο το Μπατσί. Μέσα σε αυτές τις μεγάλες αλλαγές υποχώρησε η παλιά αστική ζωή και ξέπροβαλέ η εποχή της μεσοαστικής και μικροαστικής Άνδρου. Η Λέσχη μέσα σε όλα αυτά απλώς κατάφερνε και διατηρούσε μια παρουσία το καλοκαίρι, όμως πια ήταν υποτονική τον χειμώνα. Ένας αστικός πολιτισμός που σαν απόηχος έφτασε μέχρι σήμερα μέσα από τις μνήμες της Λέσχης Ανδρίων (φωτ. Εν Άνδρω). Το νεοκλασικό κτίριο Καμπάνη μέχρι το τέλος όλης αυτής της μακράς περιόδου αποδυνάμωσης (μέχρι εξαντλήσεως) της Λέσχης βοήθαγε κυρίως στην καλοκαιρινή παρουσία της, καθώς διέθετε αυλή, ενώ συνάμα η ίδια Λέσχη ήταν σε καίριο σημείο πάνω στον δρόμο αποτελώντας σημείο αναφοράς, αλλά και παρατήρησης των τεκταινόμενων στην μικρή κοινωνία της Άνδρου. Κάπως έτσι έφτασε η Λέσχη – με μεγάλες απώλειες - στα τέλη του 20ου αιώνα. Από εκεί και μετά πήρε εντελώς την κάτω βόλτα. Μια κάτω βόλτα που κατέληξε με την διεκδίκηση των επιγόνων της οικογένειας Καμπάνη του ακινήτου που είχε εκχωρηθεί σε αυτή το 1925. Η Λέσχη έφυγε από το ακίνητο Καμπάνη το 2011 και βρήκε φιλόξενο χώρο στο εμβληματικό κτίριο Εμπειρίκου της ΕΟΧΑ το 2012.   Η πρώτη εφημερίδα της Άνδρου: "Η Φωνή της Άνδρου". Ήταν εβδομαδιαία και εκδόθηκε το 1894. Κράτησε μέχρι το 1921. Αποτύπωσε όλη την ακμή της αστικής και ναυτικής Άνδρου που σύμφωνα με την μελέτη "Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο" κορυφώθηκε μεταξύ 1880 - 1920. Αρχείο Καΐρείου Βιβλιοθήκης (Φωτ. Εν 'Ανδρω) Η Λέσχη, που είχε υπάρξει με άλλες μορφές πριν το 1925, είχε ταυτιστεί κοινωνικά με το κτίριο Κάμπάνη στο οποίο στεγάστηκε επί 86 ολόκληρα χρόνια. Τρεις γενιές πέρασαν από εκεί. Στο κτίριο αυτό έζησε τις εξάρσεις της και εκεί βίωσε την πτώση της. Όσο υπήρχε το κτίριο, μέχρι το 2011, οι περισσότεροι παρά την φθορά της, νόμιζαν πως η Λέσχη δεν θα χανόταν. Η απώλεια του κτιρίου έμοιαζε σαν απώλεια της ύπαρξης της. Το κτίριο είχε παίξει πάντα σημαντικό ρόλο στη ζωή της Λέσχης. Βέβαια στην πρώτη ξεχασμένη φάση της, πριν το 1925, η δυναμική της Ανδριώτικης αστικής κοινωνίας δημιούργησε έναν θεσμό χωρίς να χρειάζεται μια κτιριακή αναφορά. Ακολούθως, η δυναμική του θεσμού οδήγησε στην παραχώρηση του εξαιρετικού εντευκτηρίου στο νεοκλασικό Καμπάνη.   Διήγημα για την ιστορία της Λέσχης Ανδρίων, που υπάρχει σε κορνίζα στην σημερινό εντευκτήριο της. Τέλος με την εξασθένιση της Λέσχης, λόγω των μεγάλων αλλαγών και την εξασθένιση μιας κοινωνικής τάξης πραγμάτων, αντιστρέφονται τα δεδομένα και φτάνει κάποια στιγμή να είναι το κτίριο που στήριζε την Λέσχη, έναν θεσμό που είχε πια εξαντληθεί η δυναμική του. Κάπως έτσι ο θεσμός Λέσχη και το κτίριο με πάρα πολλές διακυμάνσεις αλληλοϋποστηρίζονται και ταυτίζονται με διαφορετικό τρόπο μεταξύ 1925 και 2011. Από το 2011 και μετά η διοίκηση Ψυχάλη, που είχε αναλάβει το 2008, μεταφέρει την Λέσχη στο κτίριο νεοκλασικό της ΕΟΧΑ, το οποίο αποτελεί μέρος του κληροδοτήματος του Εμπειρίκειου Γηροκομείου. Στεγάζεται εκεί έναντι ενοικίου. Η Λέσχη φεύγει από ένα συμβολικό νεοκλασικό της Χώρας και πάει σε ένα άλλο. Πρακτικά χάνει πια την κοινωνική επαφή της με τον κεντρικό δρόμο της Χώρας και μαζί και η αντανάκλαση της ιστορίας της στο κτίριο. Χάνει την καλοκαιρινή περατζάδα της και την αυλή της δίπλα στον δρόμο και βρίσκεται ξαφνικά στο εσωτερικό ενός παλιού νεοκλασικού. Η αφίσα της πρώτης εκδήλωσης της νέας περιόδου Αυτά τα 7 χρόνια χρόνια φιλοξενεί κάποια αποσπασματικά δρώμενα. Ένα αποκριάτικο πάρτι. Μια καλοκαιρινή έκθεση ζωγραφικής. Μια ενημέρωση για το Life. Υπάρχει, δηλαδή, μέσα από τις όποιες δραστηριότητες των άλλων. Η διοίκηση του Μανώλη Ψυχάλη, πλοιάρχου Ε.Ν., (2010-2018) καταφέρνει πρακτικά να μην χαθεί η Λέσχη. Και της βρίσκει νέο χώρο. Απομένει στους επόμενους που ανέλαβαν το 2018 να βρουν στόχους και ρόλο σε έναν από τους πιο παλιούς αστικούς κοινωνικούς θεσμούς της Άνδρου, ο οποίος κάποτε υπήρξε λαμπρή αναφορά ενός απαστράπτοντος οικονομικού και κοινωνικού κατεστημένου. Εδώ πρέπει να αναφερθεί μια σημαντική λεπτομέρεια. Η Λέσχη Ανδρίων είναι από το 1930 διαχειριστής του Κληροδοτήματος Φωκίωνα Ιων. Καλογερά, από τα έσοδα του οποίου δίνονται υποτροφίες σε μαθητές της Άνδρου. Η ύπαρξη και διαχείριση αυτού του Κληροδοτήματος αποτέλεσε κίνητρο κατά τα χρόνια της πτώσης της Λέσχης το Δ.Σ. να την διατηρήσει και να την συνεχίσει. Το 2018 είναι ένα έτος που η ιστορία της Λέσχης αλλάζει. Μια μικρή ομάδα αρκετά νεώτερων ανθρώπων που οι γονείς ή και οι παππούδες τους είχαν σχέση με την Λέσχη αποφασίζουν την επαναδραστηριοποίηση της. Και ξεκινούν με μόνο 22 τακτικά μέλη εκλέγοντας νέο διοικητικό συμβούλιο. Το εποτελούν οι Δημήτρης Κοκκίνης, Ντορίνα Αμωράτη, Γιάννης Ξανθός, Δημήτρης Λάσκαρης, Παντελής Στυλιανός. Από την βραδιά τζαζ που διοργάνωσε η νέα διοίκηση τον Αύγουστο 2018 για την επανεκκίνη της Λέσχης (φωτ. Εν Άνδρω). Κάνουν μια πρώτη ανοικτή και σχετικά μαζική μουσική εκδήλωση το καλοκαίρι και μαζεύουν καταγράφουν 120 και πλέον προθέσεις εγγραφής μέλους! Απ’ ότι φαίνεται οι μνήμες της αστικής Άνδρου μιας άλλης λαμπρής εποχής, αλλά και οι ανάγκες της σημερινής εποχής δείχνουν πως υπάρχουν δυνατότητες για μια νέα δημιουργική επανεκκίνηση της Λέσχης. Ακολουθούν μια σειρά εκδηλώσεις, που έχουν κάτι από τον αστικό απόηχο του θεσμού, αλλά και κάποια σκιρτήματα από τη νέα εποχή. Ο προηγούμενος πρόεδρος της Λέσχης Μανώλης Ψυχάλης (από 2010 μέχρι 2018) και ο νέος πρόεδρος της Δημήτρης Κοκκίνης (από 2018) με φόντο το κτίριο Εμπειρίκου. Οκτώβριος 2018 (φωτ. Εν Άνδρω). Εδώ δεν θα μείνουμε στις εκδηλώσεις που έχουν διοργανωθεί μέχρι στιγμής. Θα εστιάσουμε στο γεγονός πως είναι πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που η Λέσχη Ανδρίων κάνει η ίδια εκδηλώσεις και δεν φιλοξενεί απλά εκδηλώσεις άλλων. Κάτι πολύ σημαντικό μιας και είναι οι δικές της δραστηριότητες που θα της δώσουν ζωή και θα φέρουν κόσμο κοντά της. Οι χειμερινές δραστηριότητες μπορεί να δώσουν χρώμα και περιεχόμενο στην βουβή ζωή του χειμώνα στο νησί. Οι καλοκαιρινές δράσεις θα φέρουν τους παλαιότερους, που τώρα έρχονται μόνο ως παραθεριστές, κοντά της. Η Λέσχη ως χώρος συζητήσεων, εκδηλώσεων, καθημερινής αναφοράς, μπορεί να δώσει δυνατότητες σε νεώτερους στην Άνδρο. Μπορεί να γίνει συνεργάτης ήδη δραστήριων σχημάτων και να αποτελέσει άξονα συνδημιουργίας με κάποια από αυτά συνενώνοντας σε κάποια σημεία ένα νησί που παραμένει διαιρεμένο. Τέλος, μπορεί να συνεργαστεί σε θέματα τοπικής ιστορίας και να βοηθήσει σε νέες αναζητήσεις. Οι πέντε άνθρωποι που «τρέχουν» σήμερα την Λέσχη πρέπει να βρουν τρόπους να μιλήσουν στην κοινωνία της Άνδρου. Και να αξιοποιήσουν έναν θεσμό που διάνυσε μια απόσταση 134 χρόνων φτάνοντας μέχρι σήμερα μεταλλασσόμενος, εξελισσόμενος και καταφέρνοντας να συμπυκνώσει κάτι από την ανάγκη για κοινωνική και πολιτιστική ζωή ενός νησιού. Ενός νησιού που κάποτε βρέθηκε στην πρωτοπορία της ελληνικής κοινωνίας και σήμερα κοιτά από απόσταση τις εξελίξεις ονειροπολώντας βυθισμένο στη «νιρβάνα» του χτες μη μπορώντας να αποδεχτεί εύκολα το διαφορετικό σήμερα. Σημείωση: Ο Διαμαντής Μπασαντής έχει σχεδιάσει μεταξύ 2012 και 2015 και ολοκλήρωσε την συγγραφή - μαζί με συνεργάτες - τρία βιβλία για την ιστορία της Άνδρου. Το πρώτο για την ιστορία του νησιού. Το δεύτερο για τον πολιτισμό. Το τρίτο για την ιστορική διαδρομή της Μονής Παναχράντου. Το παραπάνω μελέτημα αποτελείται από στοιχεία της έρευνας που έγινε για το πρώτο βιβλίο με τίτλο «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο» (Σ.Μ. Καμπάνης & Δ. Μπασαντής, Gutenberg 2012 & 2015).